اضطراب چیست؟
اضطراب یک اصطلاح کلی است که برای توصیف احساس نگرانی شدید یا ناراحتی به کار می‌رود. احساس اضطراب پس از وقوع یک اتفاق ناراحت‌کننده طبیعی است. اما وقتی این احساس در کودک برای مدت طولانی ادامه پیدا کند و مانع انجام کارهایی مانند رفتن به مدرسه یا دیدار با دوستان شود، به یک اختلال اضطرابی تبدیل می‌شود. کودکان ممکن است به انواع مختلفی از اختلالات اضطرابی مبتلا شوند. نوع خاص این اختلال به چیزی که کودک بیشتر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند بستگی دارد، اما بسیاری از علائم این اختلالات مشابه‌اند.
علائم اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب علائم متعددی دارد و در هر کودک ممکن است به شکل متفاوتی ظاهر شود. در ادامه برخی از نشانه‌های رایج اختلال اضطرابی در کودکان آورده شده است:
- مشکل در خواب
- نگرانی یا عصبی بودن بیش‌ازحد
- شکایت از دل‌درد یا سایر مشکلات جسمی
- اجتناب از موقعیت‌های خاص
- وابستگی بیش‌ازحد به والدین یا مراقبان
- مشکل در تمرکز در کلاس یا بی‌قراری زیاد
- اوقات‌تلخی
- خودآگاهی بیش‌ازحد
کودکان بسته به چیزی که بیشتر نگرانش هستند، ممکن است به انواع مختلفی از اضطراب مبتلا شوند.
انواع اختلالات اضطرابی که کودکان ممکن است تجربه کنند
اختلال اضطراب جدایی: کودکان هنگام جدایی از والدین یا مراقبان خود به‌شدت ناراحت می‌شوند. این اضطراب فراتر از حدی است که در کودکان هم‌سن آن‌ها معمول است.
علائم اختلال اضطراب جدایی شامل موارد زیر است:
- نگرانی درباره بیمار شدن یا مرگ والدین یا مراقبان
- امتناع از ترک خانه یا رفتن به مدرسه
- ترس از خوابیدن یا تنها ماندن
- کابوس درباره جدایی
- علائم جسمی (مانند سردرد یا دل‌درد) قبل از جدایی قریب‌الوقوع
کودکان مبتلا به این اختلال باید حداقل چهار هفته این علائم را نشان دهند.
اختلال اضطراب اجتماعی: کودکان مبتلا به این اختلال در حضور دیگران به‌شدت احساس خودآگاهی می‌کنند. آن‌ها چنان از شرمساری می‌ترسند که از موقعیت‌های اجتماعی و حتی صحبت کردن در کلاس اجتناب می‌کنند.
علائم اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان شامل موارد زیر است:
- اجتناب از اکثر موقعیت‌های اجتماعی یا احساس ناراحتی شدید هنگام حضور در آن‌ها
- علائم جسمی مانند لرزش، تعریق یا مشکل در تنفس در موقعیت‌های اجتماعی
- در کودکان خردسال، اوقات‌تلخی و گریه در موقعیت‌های اجتماعی
- ترس از اینکه دیگران اضطرابشان را ببینند و قضاوتشان کنند
برای تشخیص این اختلال، نگرانی کودک باید آن‌قدر شدید باشد که در زندگی روزمره او اختلال ایجاد کند.
لالی انتخابی: کودکان مبتلا به لالی انتخابی در برخی موقعیت‌ها، مانند مدرسه، در صحبت کردن مشکل دارند. این کودکان صرفاً خجالتی نیستند؛ اضطراب آن‌ها چنان شدید است که احساس می‌کنند فلج شده‌اند و نمی‌توانند صحبت کنند.
برای تشخیص لالی انتخابی، کودک باید:
- در برخی موقعیت‌ها بتواند صحبت کند اما در موقعیت‌های دیگر نتواند
- حداقل یک ماه این مشکل را داشته باشد
- به دلیل این مشکل در مدرسه و فعالیت‌های اجتماعی دچار مشکل شود
اگر مشکل صحبت کردن کودک به دلیل اختلال ارتباطی یا مانع زبانی باشد، لالی انتخابی تشخیص داده نمی‌شود.
اختلال اضطراب فراگیر: کودکان مبتلا به این اختلال درباره بسیاری از مسائل روزمره نگران‌اند. نگرانی آن‌ها به چیز خاصی مرتبط نیست و آن‌قدر شدید است که در زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کند.
علائم اختلال اضطراب فراگیر در کودکان شامل موارد زیر است:
- بی‌قراری
- احساس تنش
- خستگی مداوم
- مشکلات تمرکز
- احساس خشم
- مشکل در خواب
برای تشخیص این اختلال، کودکان باید حداقل شش ماه، در اکثر روزها، این علائم را تجربه کنند.
اختلال هراس (پانیک): کودکان مبتلا به این اختلال حملات هراس مکرر و غیرمنتظره‌ای دارند. حملات هراس باعث احساسات جسمی شدیدی می‌شوند که ممکن است کودک فکر کند در حال مرگ یا حمله قلبی است. کودکان زمانی به این اختلال مبتلا تشخیص داده می‌شوند که حداقل یک حمله هراس داشته باشند و علائم دیگری مانند موارد زیر را نشان دهند:
- ترس مداوم از حملات هراس بیشتر
- تغییر قابل‌توجه در رفتار عادی پس از حملات هراس، مانند اجتناب از مکان‌هایی که یادآور حمله هستند
هنگام تشخیص این اختلال، علل پزشکی و سایر اختلالات مانند PTSD رد می‌شوند.
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): کودکان مبتلا به OCD افکار و نگرانی‌هایی دارند که آن‌ها را بسیار مضطرب می‌کند. آن‌ها ممکن است برای خود قوانینی تعیین کنند یا به رفتارهای تکراری برای کنترل اضطرابشان روی آورند.
- وسواس‌ها: افکار ناخواسته‌ای هستند که کودکان را ناراحت و مضطرب می‌کنند.
- اجبارها: قوانینی هستند که کودکان احساس می‌کنند باید برای کاهش اضطرابشان رعایت کنند.
کودکان زمانی به OCD مبتلا تشخیص داده می‌شوند که وسواس، اجبار یا هر دو را داشته باشند.
فوبیای خاص: کودکان مبتلا به فوبیای خاص از یک یا چند چیز خاص به‌شدت می‌ترسند. این ترس با خطر واقعی تناسب ندارد. فوبیاها وقتی زندگی کودک را مختل می‌کنند که او برای اجتناب از چیزهایی که از آن‌ها می‌ترسد، تلاش زیادی می‌کند.
فوبیاهای رایج در کودکان شامل موارد زیر است:
- حیوانات یا حشرات
- عناصر طبیعی مانند آب یا ارتفاع
- خون یا تزریق
- موقعیت‌های خاص مانند شلوغی یا فضاهای تنگ
- سایر موارد مانند استفراغ، خفگی یا صداهای بلند
اضطراب چگونه درمان می‌شود؟
تقریباً همه انواع اضطراب با درمان شناختی-رفتاری (CBT) به بهترین شکل درمان می‌شوند. CBT بر این ایده استوار است که نحوه تفکر و رفتار ما بر احساساتمان تأثیر می‌گذارد. با یادگیری تغییر افکار منفی و رفتارهای ناسالم، کودکان می‌توانند احساسات بد خود را تغییر دهند.
بخش مهمی از CBT در درمان اضطراب، مواجهه و پیشگیری از پاسخ نام دارد. در این روش، درمانگر به کودک کمک می‌کند تا به‌تدریج با چیزی که از آن می‌ترسد روبه‌رو شود. با مواجهه با ترس‌هایشان در مقادیر کم و در فضایی امن، کودکان یاد می‌گیرند با احساسات بزرگ خود کنار بیایند.
برای برخی کودکان، مصرف داروهای اضطراب در کنار درمان، اثربخشی درمان را افزایش می‌دهد.