علائم اولیه اوتیسم در کودکان
علائم اوتیسم در نوزادان و کودکان نوپا ممکن است به‌راحتی نادیده گرفته شوند، مگر اینکه بدانید به دنبال چه چیزی هستید.
نویسنده: مولی هاگان
متخصص بالینی: دکتر سینتیا مارتین، روان‌شناس
ترجمه شده: هوش مصنوعی سایت مهدکودک
اوتیسم یک اختلال رشدی است که بر نحوه یادگیری ارتباط و تعامل کودک با جهان تأثیر می‌گذارد. بر اساس داده‌های اخیر، میانگین سنی تشخیص اختلال طیف اوتیسم (ASD) حدود ۵ یا ۶ سالگی است، اما این اختلال می‌تواند در کودکان از ۱۲ ماهگی تشخیص داده شود. این سن ممکن است بسیار پایین به نظر برسد، اما اوتیسم یک اختلال زودرس و مادام‌العمر است. تشخیص زودهنگام به کودکان کمک می‌کند تا در دوره حیاتی رشد، یعنی پیش از ۵ سالگی، حمایت لازم را دریافت کنند.
دکتر سینتیا مارتین، روان‌شناس و مدیر ارشد مرکز اوتیسم در مؤسسه Child Mind، می‌گوید: «علائم اوتیسم می‌توانند در نوزادان از ۶ ماهگی قابل‌مشاهده باشند. این موضوع برای همه کودکان صدق نمی‌کند، اما به‌طور کلی، علائم مرتبط با اوتیسم در بازه سنی ۶ ماه تا ۳ سال ظاهر می‌شوند.»
بااین‌حال، تشخیص این علائم در نوزادان و کودکان نوپا دشوار است، مگر اینکه بدانید چه چیزهایی را باید بررسی کنید.
علائم اوتیسم در هر سنی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: چالش‌های ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکراری و محدود (RRBs). دکتر مارتین توضیح می‌دهد که حتی در کودکان بسیار خردسال، می‌توان فقدان مهارت‌های ارتباط اجتماعی معمول و وجود رفتارهای غیرمعمول یا RRBs را مشاهده کرد. اوتیسم ویژگی‌های مشترکی با سایر اختلالات دارد و به همین دلیل اغلب به‌اشتباه یا دیرهنگام تشخیص داده می‌شود. اما کودکان مبتلا به اوتیسم علائمی از هر دو دسته را نشان می‌دهند، مانند چارلی که اندکی پس از ۳ سالگی تشخیص اوتیسم دریافت کرد.
چالش‌های ارتباط اجتماعی
وقتی جَمِه، مادر چارلی، او را برای معاینه دوسالگی نزد پزشک اطفال برد، پزشک گفت که چارلی تأخیر گفتاری دارد و گفتاردرمانی را توصیه کرد.
جمِه می‌گوید: «کمی متعجب شدم، اما این خبر بدی نبود. در آن زمان، چارلی هنوز اشاره و ژست‌های حرکتی نداشت و حتی صداها و آهنگ کلام را تولید نمی‌کرد. اما به‌عنوان والدین، خیلی نگران نبودیم، شاید چون اولین فرزندمان بود.»
جمِه و همسرش ممکن است والدین تازه‌کار باشند، اما تنها کسانی نیستند که به نقاط عطف رشد فرزندشان توجه کافی ندارند. دکتر مارتین می‌گوید: «اغلب والدین از نقاط عطف ارتباط اجتماعی آگاه نیستند.» این نقاط عطف ظریف هستند، اما مهارت‌هایی که نشان می‌دهند، پایه‌های ارتباط و زبان را تشکیل می‌دهند.
کودکان مبتلا به اوتیسم این مهارت‌های پیش‌گفتاری و ارتباط اجتماعی را با تأخیر و به‌صورت ناهماهنگ نسبت به هم‌سالان خود کسب می‌کنند.
برای مثال، نوزادان مبتلا به اوتیسم ممکن است در تمایز چهره مراقبان از غریبه‌ها یا در برقراری تماس چشمی مشکل داشته باشند؛ این‌ها دو نشانه اولیه نقص در ارتباط اجتماعی هستند. تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده محدود از ژست‌ها یکی از قوی‌ترین نشانه‌های اوتیسم در نوزادان و کودکان خردسال است.
ژست‌ها به رشد گفتار و زبان مرتبط‌اند. کودکان پیش از یادگیری صحبت کردن، معمولاً از ژست‌ها برای بیان افکار و خواسته‌های خود استفاده می‌کنند. دکتر مارتین می‌گوید: «تا ۱۶ ماهگی باید حدود ۱۶ ژست یا روش ارتباط غیرکلامی با دیگران مشاهده کنیم.»
علائم ارتباطی اوتیسم در نوزادان و کودکان نوپا
والدین باید به دنبال چه چیزهایی باشند؟
- اشاره کردن: کودکان مبتلا به اوتیسم کمتر از کودکان دیگر اشاره می‌کنند، چه با کف دست باز و چه با انگشت اشاره (که مهارت پیشرفته‌تری است). یکی از دلایل اشاره کردن، بیان خواسته‌ای مثل «من این را می‌خواهم» است که به آن اشاره امری (imperative pointing) می‌گویند. برخی کودکان مبتلا به اوتیسم به‌جای اشاره، از دست بزرگسالان به‌عنوان ابزاری برای نشان دادن خواسته‌هایشان استفاده می‌کنند که به آن دست‌رهبری (hand-leading) می‌گویند.
- نشان دادن و دادن اشیا: دلیل دیگر اشاره کردن، جلب توجه به چیزی است، مثل «به آن نگاه کن». این اشاره اعلامی (declarative pointing) نام دارد و به مهارت مهمی به نام توجه مشترک (joint attention) کمک می‌کند. مثلاً: «به آن سگ نگاه کن!» یا «هواپیما را در آسمان ببین!» وقتی کودک توجه مشترک را آغاز می‌کند، درک می‌کند که ارتباط یک عمل اشتراکی است. کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً به اشیا علاقه زیادی دارند، اما تمایلی به نشان دادن یا دادن آن‌ها به دیگران ندارند.
- ترکیب ژست و گفتار: کودکان نوپایی که مهارت‌های زبانی کسب کرده‌اند، ممکن است از ترکیب کلمه و ژست استفاده کنند، مثل گفتن «بیشتر» و اشاره به لیوان آب‌میوه. این ژست مکمل (supplemental gesture) نام دارد و برای کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار چالش‌برانگیز است.
رفتارهای تکراری و محدود
رفتارهای تکراری و محدود (RRBs) الگوهایی هستند که در افراد مبتلا به اوتیسم با شدت و تمرکز بیشتری نسبت به جمعیت عمومی رخ می‌دهند. این رفتارها شامل تکان دادن دست‌ها، چرخیدن، حفظ یک حالت بدنی خاص، روش غیرمعمول بازی با اسباب‌بازی‌ها، تمرکز شدید روی یک علاقه خاص یا مشکلات پردازش حسی هستند.
در کودکان مبتلا به اوتیسم، این رفتارها شدید و متمرکزند و نحوه تعامل آن‌ها با جهان را شکل می‌دهند. به گفته دکتر مارتین: «کودک به دلیل تمرکز شدید روی چیزی، چه چیزی را از دست می‌دهد، در حالی که دیگران در محیط به چیز دیگری توجه دارند؟»
جمِه می‌دانست که چارلی عاشق چیدن و مرتب کردن اسباب‌بازی‌هایش است و از حس لامسه خاک گلدان لذت می‌برد. اما وقتی وارد پیش‌دبستانی شد، الگوهای رفتاری‌اش برجسته‌تر شدند و سازگاری را برایش دشوار کردند. جمِه می‌گوید: «معلمانش می‌گفتند او حاضر نیست کفش بپوشد. در زمان حلقه گروهی، او در اتاق راه می‌رفت و کار دیگری انجام می‌داد.» چارلی همچنین در تغییر از یک فعالیت به فعالیت دیگر مشکل داشت؛ چالشی رایج در کودکان مبتلا به اوتیسم که می‌تواند توسط RRBs ایجاد شود.
دکتر مارتین توضیح می‌دهد: «در برخی کودکان، RRBs همزمان با نقص‌های ارتباط اجتماعی ظاهر می‌شوند. در دیگران، با تأخیر ۶ تا ۱۲ ماهه بروز می‌کنند.» او می‌افزاید: «چالش این است که برخی رفتارهای تکراری در کودکان خردسال شایع‌اند، زیرا سیستم عصبی آن‌ها هنوز در حال رشد است. ممکن است به دلیل هیجان، حرکات موقتی مثل تکان دادن دست‌ها ببینیم.»
اما در کودکان مبتلا به اوتیسم، این رفتارها پایدار و به‌صورت الگو ظاهر می‌شوند.
علائم رفتاری اوتیسم در نوزادان و کودکان نوپا
برخی از این الگوها می‌توانند از سال اول زندگی کودک ظاهر شوند:
- تعامل غیرمعمول با اشیا: کودکان خردسال مبتلا به اوتیسم ممکن است به اشیا بیشتر از افراد علاقه نشان دهند یا استفاده غیرکارکردی از اشیا داشته باشند، مثل نگه داشتن اسباب‌بازی در دست به‌جای بازی کردن با آن. دکتر مارتین می‌گوید یکی دیگر از نشانه‌ها، بررسی غیرمعمول اشیاست: «شاید کودک اشیا را خیلی نزدیک به چشمانش ببرد یا از زاویه کناری به آن‌ها نگاه کند.»
- علایق شدید: برخی کودکان نوپا با اوتیسم علایق خاص و شدیدی به چیزهایی مثل اعداد، حروف، اشکال یا آب پیدا می‌کنند. دکتر مارتین توضیح می‌دهد: «علاقه آن‌ها به آب فقط بازی در پارک آبی نیست. ممکن است بخواهند فلاش توالت را ببینند، آب در ماشین لباسشویی را تماشا کنند یا با شنیدن صدای شیر آب به سمت آن بدوند.»
- پاسخ‌های قوی به محرک‌های حسی: برخی RRBs در واکنش به محرک‌های حسی هستند. به گفته جمِه، چارلی به دلیل اینکه کفش‌ها مانع دویدن و بالا رفتن او می‌شوند، از پوشیدن آن‌ها امتناع می‌کند. او از لحظه بیداری تا زمان چرت زدن در حال حرکت است، که یک رفتار حس‌جویانه است. همچنین او از حس لامسه خاک گلدان لذت می‌برد. اما برخی کودکان مبتلا به اوتیسم، حتی آن‌هایی که حس‌جویی می‌کنند، رفتارهای حس‌گریز هم دارند، مثل پوشاندن گوش‌ها، اجتناب از برخی غذاها یا حساسیت به بافت‌ها و برچسب‌های لباس.
جمِه در مورد تشخیص اوتیسم برای چارلی در سنین پایین تردید داشت. نیازها و رفتارهای او، هرچند برای دیگران غیرعادی بود، انسانی به نظر می‌رسید. اما مداخله و تشخیص زودهنگام به چارلی کمک کرد تا به شبکه حمایتی مورد نیازش دسترسی پیدا کند. جمِه می‌گوید: «او کودک کوچکی است، اما بسیار باهوش است و من خیلی به او افتخار می‌کنم. فقط می‌خواهم هر آنچه نیاز دارد را دریافت کند تا وقتی کنارش نیستم، مستقل‌تر باشد.»